Η ομιλία-παρέμβαση της Υπουργού Πολιτισμού και Αθλητισμού Λυδίας Κονιόρδου στο πλαίσιο της συνέντευξης Τύπου της documenta 14 στο Κάσελ με αφορμή τα εγκαίνια της. Στη συνέντευξη Τύπου που πραγματοποιήθηκε στο Kongress Palais την προηγούμενη Τετάρτη παρουσία 3000 δημοσιογράφων, καλλιτεχνών και προσωπικοτήτων του εικαστικού χώρου η Υπουργός Πολιτισμού μίλησε στα αγγλικά.
«Χαίρομαι που συμμετέχω σε αυτό το πάνελ για να εκπροσωπήσω το Υπουργείο Πολιτισμού της Ελλάδας, αλλά και με την ιδιότητα της καλλιτέχνιδας, που εδώ και σαράντα χρόνια έχει αφιερωθεί στο θέατρο.
Θα ήθελα να μοιραστώ μαζί σας τις σκέψεις και τα ερωτήματα που γεννήθηκαν μέσα μου, καθώς περιπλανιόμουν στους διάφορους χώρους διεξαγωγής της documenta14 στην Αθήνα: στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, σε άλλα μουσεία, καθώς και σε χώρους μνήμης της πόλης μας. Μου έφεραν στο νου το στίχο του Bob Dylan The Times They Are a-Changin’ (“οι καιροί αλλάζουν”).
Και πραγματικά μεταβάλλονται τρομερά, πολύ γρήγορα, και με έναν ρυθμό που συχνά δυσκολευόμαστε να παρακολουθήσουμε.
Οι καιροί θέτουν ζωτικά ερωτήματα και διλήμματα: σε παγκόσμια κλίμακα και όχι μόνο εντός των συνόρων ενός κράτους ή εντός των τειχών μιας πόλης, όπως η Αθήνα κατά τον 5ο π.Χ. αιώνα, τη στιγμή που η ανθρωπότητα έκανε άλματα προς το μέλλον. Ένα μέλλον άγνωστο στους τότε Αθηναίους πολίτες, όπως είναι άγνωστο και για εμάς σήμερα. Ωστόσο, αυτό το τολμηρό άλμα προκάλεσε μια Μεγάλη Έκρηξη του Πνεύματος, ένα Big Bang που εκδηλώθηκε με ατέλειωτες εκφάνσεις, και με θεσμούς που διαμόρφωσαν τον Δυτικό πολιτισμό όπως τον γνωρίζουμε σήμερα.
Δεν ήταν μια περίοδος ήρεμης και γαλήνιας περισυλλογής εκείνη. Ήταν μια περίοδος αβεβαιότητας, φόβου, ανελέητης σύγκρουσης απόψεων που κατέληξε σε έναν πόλεμο με τις καταστροφικές του συνέπειες, τον λιμό. Ακόμα κι έτσι όμως, οι ποιητές, οι καλλιτέχνες, οι φιλόσοφοι κρατούσαν ζωντανό τον διάλογο, υπογράμμιζαν τα διλήμματα, αφύπνιζαν τη συνείδηση του πολίτη, λειτουργούσαν ως συλλογική οντότητα, ως κοινωνία, εξαρτώμενη πλέον από τις ατομικές αποφάσεις.
Σήμερα αντιμετωπίζουμε αντίστοιχα κρίσιμα ερωτήματα και διλήμματα.
Προς τα πού κατευθυνόμαστε με τέτοια ταχύτητα; Άραγε αυτό που εγκαταλείπουμε πίσω μας πρέπει να το αφήσουμε για πάντα; Ποια είναι η σχέση μας με το παρελθόν μας και με την κοινή πολιτισμική κληρονομιά μας, σήμερα που κατευθυνόμαστε προς ένα άγνωστο και αβέβαιο μέλλον; Ποια είναι η σχέση με τη μοίρα μας και πώς αυτοπροσδιοριζόμαστε; Άραγε το πεπρωμένο μας παίρνει μορφή από αποφάσεις που έχουν ληφθεί για εμάς πριν από εμάς, ερήμην μας και χωρίς εμάς; Πώς δύναται ο καθένας μας ως σύγχρονος Οιδίποδας, να αντισταθεί σ’ αυτό το πεπρωμένο; Είναι πια σαφές για εμάς πως προχωράμε προς μια νέα εποχή όπου ο άνθρωπος, το υποκείμενο, εάν αποκοπεί από το συλλογικό σώμα, θα βρεθεί απελπιστικά αδύναμος.
Άραγε η μοίρα μας είναι οι βόμβες και ο πόλεμος που καταστρέφει χώρες ολόκληρες, προκαλώντας προσφυγικά κύματα; Ποια πρέπει να είναι η στάση μας ως συνειδητών πολιτών του κόσμου, απέναντί τους; Θα υψώσουμε τείχη ή θα τους υποδεχτούμε και θα σταθούμε αλληλέγγυοι απέναντί τους όπως στις «Ικέτιδες» του Αισχύλου;
Σε ποια κοινωνία θέλουμε να ζούμε, ποια κοινωνία διαμορφώνουμε; Χρειάζεται να είμαστε σε εγρήγορση, να έχουμε συνείδηση και επίγνωση του τι κάνουμε.
Σήμερα περισσότερο παρά ποτέ άλλοτε έχουμε απελπιστικά ανάγκη τις φωνές των καλλιτεχνών, των ανεξάρτητων υπηρετών της τέχνης. Εχουμε ανάγκη τις φωνές που θα αφυπνίσουν το πνεύμα μας, που θα εστιάσουν σε αυτά που αγνοούμε, που θα αναδείξουν όσα δεν μπορούμε να δούμε στη διάρκεια της καθημερινότητάς μας. Υπάρχουν φορές που κάτι φωνάζει δίπλα μας, κι εμείς δεν το ακούμε.
Στην Ελλάδα οι καλλιτέχνες, παρά την κρίση ή ακριβώς εξαιτίας της, ύψωσαν τη φωνή τους για τις θλιβερές συνέπειες των μέτρων λιτότητας που μας επηρέασαν όλους ταράζοντάς μας. Και με κάθε δυνατό τρόπο, σε κάθε τόπο, με οποιοδήποτε δυνατό μέσο και με ελάχιστη οικονομική βοήθεια εξέφρασαν τις ιδέες, τα ερωτήματα, τους προβληματισμούς που μας απασχολούν ως κοινωνία που αντιμετωπίζει μια τόσο μεγάλη πρόκληση.
Όπως μου είπε πρόσφατα ένας 87χρονος ζωγράφος «Η Τέχνη είναι αυτό που μας είναι απολύτως απαραίτητο.»
Η Αθήνα και η Ελλάδα… Αυτά τα τελευταία χρόνια έγιναν το χωνευτήρι ενός διαλόγου που πήρε τη μορφή καλλιτεχνικής δημιουργίας. Χιλιάδες παραστάσεις κάθε χρόνο, σε οποιοδήποτε χώρο μπορεί κανείς να φανταστεί: πλατφόρμες χορού, εικαστικές εκθέσεις, τέχνη στους δημόσιους χώρους, λογοτεχνία, κινηματογράφος. Η Ελλάδα αντιστέκεται μέσω του πολιτισμού, με ένα εμπνευσμένο, νεανικό και ευφάνταστο τρόπο.
Αντιστέκεται στον φόβο
Αντιστέκεται στη χειραγώγηση
Αντιστέκεται στις δυνάμεις που προσπαθούν να την ελέγξουν.
Σε αυτό το περιβάλλον, σε αυτό το κλίμα αναπτύχθηκε και η documenta14.
Η παρουσία καλλιτεχνικών φωνών από όλο τον κόσμο σε συνεργασία με τους Έλληνες καλλιτέχνες, μας έκανε όλους ικανότερους να διακρινόμαστε, να διαφοροποιούμαστε, να τολμάμε, να μοιραζόμαστε ένα δώρο σε ανταπόδοση για ένα άλλο δώρο.
Η έκθεση ΑΝΤΙΔΩΡΟΝ με έργα καλλιτεχνών από τη συλλογή του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης αποτελεί τη συμμετοχή του ΕΜΣΤ στο Kassel, και σηματοδοτεί αυτό το δώρο σε ανταπόδοση για ένα άλλο δώρο.
Το ΕΜΣΤ άνοιξε για πρώτη φορά τις πόρτες του στην Αθήνα ως ο κεντρικός χώρος φιλοξενίας της documenta 14.
Τώρα στο Kassel παρουσιάζει για πρώτη φορά στη διεθνή σκηνή μια συλλογή έργων 200 καλλιτεχνών, Ελλήνων και ξένων.
Το ΕΜΣΤ βρίσκεται σε ένα πολύ δημιουργικό σταυροδρόμι, προετοιμάζεται να ανοίξει το σύνολο των εκθεσιακών χώρων του στο κοινό, στο νέο του κτίριο, στο οποίο τώρα φιλοξενείται η documenta. Είναι μια στιγμή γεμάτη προσδοκίες και θέλω να ευχαριστήσω όλους όσους εργάστηκαν σκληρά για αυτό: το Διοικητικό Συμβούλιο, την τέως και τη νυν καλλιτεχνική διευθύντρια, Άννα Καφέτση και Κατερίνα Κοσκινά αντίστοιχα, καθώς όλους όσους ένωσαν τις δυνάμεις τους για αυτό τον σκοπό.
Θα ήθελα να ολοκληρώσω αναφέροντας κάτι που με άγγιξε βαθιά, κάτι που είδα ότι έδωσε στη documenta, στον Adam Szymczyk και τους συνεργάτες του, ένα ισχυρό σημείο αναφοράς.
Από την παιδική μου ηλικία, θαύμαζα και μελετούσα το έργο του συνθέτη Γιάννη Χρήστου. Ήταν ένα από τα πιο εμπνευσμένα μυαλά του 20ού αιώνα, και δυστυχώς χάθηκε πολύ νωρίς. Άνοιξε, όμως, εκπληκτικές νέες προοπτικές, και όχι μόνο στον τομέα της μουσικής. Το έργο του με ενέπνευσε πάρα πολύ, καθώς και πολλούς άλλους καλλιτέχνες σαν κι εμένα. Υπήρξε σημαντικός οδηγός μου στη δουλειά μου, ειδικά σε ό,τι αφορά στο αρχαίο ελληνικό δράμα.
Όπως είπε ο Ηράκλειτος, ο φιλόσοφος από την Ιωνία: «τα πάντα ρει», και κανείς δεν μπορεί να μπει στο ίδιο ποτάμι δύο φορές.
Ο Γιάννης Χρήστου ονομάζει αυτή τη διαδικασία CONTINUUM, μια ατέρμονη ροή, μια ακολουθία πιθανοτήτων. Πιστεύω ότι η documenta, όπως το έχει θέσει και ο Adam Szymczyk, είναι ένα «continuum αισθητικού, οικονομικού, πολιτικού και κοινωνικού πειραματισμού». Περισσότερο από ποτέ, χρειάζεται να αποδεχθούμε αυτή την ιδέα του συνεχούς, της ροής, μιας ροής στην οποία συμμετέχουμε με δημιουργικό τρόπο, χωρίς να μας προξενεί φόβο. Αυτή είναι η μόνη βεβαιότητα: ότι τίποτα δεν παραμένει το ίδιο. Και αυτό μπορεί να μας απελευθερώσει: το συνεχές.
Θέλω να συγχαρώ τους δημάρχους του Kassel και της Αθήνας για την εξαιρετική συνεργασία τους.
Αλλά πάνω απ’ όλα θέλω να συγχαρώ την documenta14: όλους όσους προσέφεραν την εργασία τους, τους καλλιτέχνες, τους διοργανωτές, τον Adam Szymczyk και τους συνεργάτες του, και όλους εσάς τους επισκέπτες για τη συνδημιουργία αυτής της συμμετοχικής εμπειρίας. Γιατί κάνατε πράξη την κεντρική ιδέα της documenta 14: «Μαθαίνουμε από την Αθήνα για να ζήσουμε μαζί».
Ακολουθεί η ομιλία στα Αγγλικά:
I am glad to participate in the panel to represent the Hellenic Ministry of Culture as well as an artist, devoted to theatre for forty years.
I would like to share with you the thoughts and questions that have risen within me, as I wandered through the different venues of documenta 14 in Athens: the EMST National Museum of Modern Art, other museums, places of memory in the city. They brought to my mind the line “the times they are change” Bob Dylan
And they are changing immensely, very fast, often hard for us to follow.
The Times they are raising vital questions and dilemmas: on a global scale and not just within the borders of a nation or the walls of a city like Athens in the 5th century; the moment when humanity took leap into the future. Unknown, then, to the Athenian citizens, as unknown as it is to us today. However this bold leap created the Big Bang of Spirit with its endless institutions and manifestations that have formed the Western civilization as we know it today.
This was not a period of calm serene contemplation. It was a period of uncertainty, fear, fierce debate, ending in war, with its catastrophic results, famine. Even so, the poets, the artists, the philosophers kept the dialogue alive, underlined the dilemmas, awakened the consciousness of the citizen, a society a collective entity, now dependent on the decision of the individual. The world was painfully moving from us to I:\
Today we have equally vital dillemmas and questions
Where are we heading in such speed?
What are we leaving behind should we leave it forever?
What is now our relationship with our past and our common cultural heritage, heading to an unknown uncertain future.
What is our relationship with fate and self determination
Does fate take the form of decisions made for us before us, despite us and witout us. How does each and everyone of us stand against this fate like contemporary Oedipus. It is clear to us now that we are going to a new era of us, where theindividual, if isolated and disconnected from the collective body is hopelessly weak.
Does fate take the form of bombs and war that destroys hole countries, creating waves of refuges
How do we stand as consious citizen of the world in front of them. Do we create walls or do we let them in solidarity aw in the Suppliants of Aescly…
Is solidarity today an act of goodness or just plain common sense
What is the society we want to live in, the society that is now formed?
We need to be alert, we need to be conscious and awake
More than ever today we desperately need the voices of the artists, the free servants of the arts, voices that will awaken our spirits, point to what we ignore, magnify what we can not see in our everyday practical life. Sometimes something may be screaming next to us and we don t hear.
Artists in Greece, despite the crises have risen their voices and they painfull results of the austerity measures that have affected the lives of all of us in a shocking way, or exactly because of the crisis have risen their voices, expressing in anyway possible anywhere possible, with any means possible, with hardly any financial support, the ideas questions, the dialogue we need to connect with, as a society facing such a challenge
As a 87 years old greek painter told me recently “art is what is absolutely necessary
Athens and Greece… the last years has been a melting pot of a dialogue taking the form of artistic creation. A Thousand performances each year, anywhere you can imagine: dance platforms exbitions art and public places. Greece is restisting, through culture in a creative, youthful, imaginative way..
Resisting Fear
Resisting Manipulation
Restisting forces of control
This is the surrounding in which documenta developed. The presence Of artists voices from around the world that joined the greek artists, has made all of us stronger to distinguish, to discriminate, to dare, to share, a gift in return to another gift.
Andithoron, the EMST collection, is the name of the contribution of EMST here in Kassel, it means sharing a gift in return for another gift.
EMST opened its gates for the first time in Athmes to host the main venue of documenta.
Now in Kassel it presents for the first time abroad a collection of 200 artists both international and Greece
EMST is in a very creative crossroad, it is preparing to open fully to the public, in the new building, in which right now documenta is being hosted. It is a moment of great expectation, and I want to thank all who have worked very hard for this: the Board, the previous and present director Ms. Koskina and the many others who have joined forces for this cause.
I wish to conclude by mentioning something that has touched me deeply, something that I saw gave documenta, Adam Szymczyk and his collaborators a strong point of reference.
Since my childhood I have admired and studied the work of Yannis Christou. He truly had one of the most spirited minds of the 20th century, unfortunately lost too early. He opened up amazing new perspectives, not only in the field of music. His work has inspired me, and many artists along with me, immensely; has guided me in my work, especially when it comes to the ancient Greek drama.
As Heracletus, the Ionian philosopher, once said: everything flows, you never enter the same river twice.
Yannis Christou calls this process CONTINUUM, an endless flow, a sequence of possibilities. I have noted that Documenta 14, as Adam Szymczyk puts it, is a “continuum of aesthetic, economic, political and social experimentation.” More than ever today it is needed to accept this idea of continuum, the flow, to be part of that flow in a creative way, not to be afraid of this flow. This is the only certainty: that nothing remains the same; this is what can give us freedom today: the continuum.
I would like to congratulate the mayors of Kassel and Athens for their wonderful collaboration,
But above all I would like to congratulate documenta 14: all of those who offered their work, the artists, the organizers, Adam Szymczyk and his collaborators, and to you in the public for creating this participatory experience together. For bringing forward the idea of documenta 14: “Learning from Athens in order to live together.”