Η γιορτή των Αγίων Θεοδώρων, (Άγιος Θεόδωρος ο Στρατηλάτης & Άγιος Θεόδωρος ο Τήρων) είναι ένα έθιμο που επιβιώνει εδώ και αιώνες στην περιοχή μας, από την εποχή του Ιουλιανού του Παραβάτη. Γιορτάζεται στο εξωκλήσι των Αγίων, που βρίσκεται σε υψόμετρο 1800 μέτρων περίπου βορειοανατολικά του Νευροκοπίου σε μια απόκρημνη πλαγιά, και στο “Αλώνι” που βρίσκεται στην περιοχή κοντά στο δρόμο προς Ποταμούς. Οι προσκυνητές ξεκινούν το βράδυ της παραμονής των Αγίων Θεοδώρων την ανάβαση στο βουνό, κουβαλώντας μαζί τους το “κουλάκι” (ή “κολάχι”), ένα στρογγυλό ψωμί πασπαλισμένο με σουσάμι και καραμέλες, που θα προσφέρουν στους Αγίους. Η ανάβαση είναι κοπιαστική, όχι μόνο λόγω του υψηλού βαθμού δυσκολίας της διαδρομής, αλλά και λόγω των καιρικών συνθηκών που επικρατούν εκείνες τις μέρες. Οι προσκυνητές έχουν να νικήσουν τον καιρό, αλλά και τον κακό εαυτό τους, μιας και η ανάβαση έχει εξαγνιστικό χαρακτήρα.
Αυτό που δεν πρέπει να παραληφθεί είναι ότι η παρουσία γυναικών στο προσκύνημα απαγορεύεται δια ροπάλου. Η παράδοση λέει ότι κάποτε ανέβηκε στο βουνό με τους άντρες ένα μικρό κορίτσι και ξέσπασε μια ανεμοθύελλα άνευ προηγουμένου και χάθηκε στο χιόνι. Αυτό σίγουρα λειτουργεί αποτρεπτικά σε όποια θελήσει να παραβιάσει τον κανόνα, το μόνο σίγουρο είναι ότι η παρουσία των γυναικών δεν βοηθά στην κάθαρση των προσκυνητών και γι’ αυτόν το λόγο oφείλουν να σεβαστούν το Άβατον της περιοχής, που ισχύει μόνο για εκείνες τις ημέρες.
Οι προσκυνητές ανεβαίνουν προς το εξωκλήσι με τραγούδια και χορούς. Σταματούν στο εξωκλήσι της Αγίας Ελένης για να ξεκουραστούν, και συνεχίζουν μέχρι να φτάσουν στους Αγίους Θεοδώρους όπου θα περάσουν τη νύχτα. Την επόμενηανάβουν φωτιά και κάνουν μια μικρή λειτουργία στο εξωκλήσι . Για να ευλογηθεί το “κουλάκι” το βάζουν μπρος στο εξωκλήσι και κάνουν τρεις φορές το γύρο του εξωκλησιού. Το πρωί αρχίζουν να κατεβαίνουν. Σταματούν σε ένα διάσελο όπου φυτρώνουν οι “κότκες” (ή “κότσιτσι-μάτσιτσι” ή “γατάκια”), ένα είδος γαλάζιων κρίνων με χνουδωτά πέταλα, γνωστοί και ως “Pulsatilla halleri”, τους οποίους μαζεύουν για να δώσουν στις νέες κοπέλες του χωριού όταν θα φτάσουν στο “Αλώνι”. Η παράδοση λέει ότι τις “κότκες” τις βάζουν οι κοπέλες κάτω από το μαξιλάρι τους για να δουν ποιον θα παντρευτούν. Το μόνο βέβαιο είναι ότι η ιδιαίτερη ομορφιά των κρίνων αυτών, δεδομένου ότι ανθίζουν μέσα στο χιόνι δηλώνει περίτρανα τη δύναμη της φύσης, και προμηνύει την επερχόμενη Άνοιξη και την Ανάσταση.
Στο “Αλώνι” ο κόσμος περιμένει την επιστροφή των προσκυνητών. Το αντάμωμα συνοδεύεται από γλέντι και άφθονα νηστίσιμα εδέσματα. Ο ήχος του ζουρνά κυριαρχεί και σε συνδυασμό με το νταούλι δημιουργούν μια ατμόσφαιρα που παραπέμπει στα αρχαία ελληνικά δρώμενα.
Έχει ενδιαφέρον να ψάξει κανείς την πλούσια παράδοση που συνοδεύει αυτό το έθιμο, θρησκευτική και λαϊκή. Το θαύμα των κολύβων των Αγίων Θεοδώρων έχει μεγάλη σημασία για τους Νευροκοπιώτες, και το προσκύνημα είναι συνυφασμένο με την ύπαρξή τους. Οι Άγιοι Θεόδωροι είναι αυτοί που μαζί με τον Άι Λια δημιούργησαν κάποτε μια αλυσίδα προστασίας για τους κατοίκους της περιοχής, γι’ αυτό και κατέχουν ιδιαίτερη θέση στην καρδιά τους. Η ανάβαση στο εξωκλήσι είναι για κάποιους δια βίου τάμα και μεταφέρεται από τον γιο στον πατέρα, από γενιά σε γενιά.
• Η ημέρα των Θεοφανίων στο Νευροκόπι είναι πλέον γνωστή σε όλη την επικράτεια, μιας και οι “βουτιές” στο ποτάμι για την διεκδίκηση του Σταυρού γίνονται στις πιο χαμηλές θερμοκρασίες. Έχει ενδιαφέρον να βρεθείτε στις παρέες των “βουτηχτάδων” που προετοιμάζονται για τη μεγάλη στιγμή, να μοιραστείτε μαζί τους κονιάκ ή τσίπουρο. Αν είστε τυχεροί ίσως βρείτε μια θέση πάνω στη γέφυρα μαζί με το πλήθος που περιμένει να δει τον νικητή!
• Στις 27 Ιουλίου, το Νευροκόπι γιορτάζει τον Άγιο Παντελεήμονα. Είναι οι μέρες που λαμβάνουν χώρα τα «Ακρίτεια», ένας θεσμός παλιός που στο πέρασμα του χρόνου ανανεώθηκε, εμπλουτίστηκε με πλήθος πολιτιστικών και αθλητικών εκδηλώσεων. Την παραμονή του Αγίου Παντελεήμονα τελείται Μέγας Εσπερινός στο εξωκλήσι που δεσπόζει στην πλαγιά του βουνού. Οι μέρες των «Ακριτείων» είναι μια ευκαιρία για τους ετεροδημότες να βρεθούν με τις οικογένειές τους και ταυτόχρονα μια ευκαιρία για τους κατοίκους της περιοχής να ανταλλάξουν ιδέες, να παρουσιάσουν τη δουλειά τους ή να πουλήσουν τα προϊόντα τους στα περίπτερα που στήνονται ειδικά γι’ αυτές τις μέρες.
